قراردادهای سرمایه گذاری و انواع آن

قرارداد سرمایه گذاری چیست؟

در قرارداد سرمایه گذاری شرکا در خصوص مشارکت و همکاری در یک زمینه تجاری یا اقتصادی سودآور به توافق می‌رسند. این قرارداد وسیله‌ای است که در آن به صراحت و به‌طور دقیق میزان آورده و سرمایه اولیه هر یک از شرکا را مشخص می‌کنند و همچنین حق و حقوق شرکا را در رابطه با سود قرارداد سرمایه گذاری معین می‌کنند.

از طرفی دیگر در نظام اقتصادی کشورها برای بسیاری از فعالیت‌ها که معمولا هزینه‌های هنگفتی در بر خواهد داشت از مشارکت دیگر کشورها برای سرمایه گذاری دعوت و استفاده می‌شود. انجام این پروژه‌ها و نوع قرارداد آنها به نظام حاکم بر اقتصاد کشورهای طرفین بستگی دارد و نوع و میزان سود نیز طبق توافق طرفین خواهد بود اما آن‌ها هم از همین قرارداد استفاده می‌کنند.

انواع قرارداد سرمایه گذاری کدامند؟

بسته به نوع سرمایه گذاری که در داخل باشد یا خارج از کشور و با توجه به هر یک از طرفین سرمایه‌گذار و سرمایه‌پذیر، چند مدل قرارداد سرمایه گذاری وجود دارد که هر کدام از این قرارداد‌ها، ضوابط و شرایط خاص خودش را شامل می‌شود.

قرارداد سرمایه گذاری مشترک به چه مفهومی است؟

به آن قرارداد مشارکت مدنی و یا قرارداد مشارکت انتفاعی گفته می‌شود. قرارداد سرمایه‌‌گذاری مشترک یکی از انواع قرارداد سرمایه‌گذاری است که بین دو یا چند شخص یا شرکت، برای هم‌افزایی و دستیابی به اهداف تجاری، مالی و یا فنی منعقد می‌شود. فرقی نمی‌کند تصمیم به ساخت یک آپارتمان داشته باشید یا مجوز تاسیس یک مهدکودک را گرفته باشید؛ اگر به تنهایی قادر به انجام آن پروژه نیستید و نیاز دارید افراد دیگری در تأمین سرمایه یا انجام بخشی از کار با شما همکاری کنند، با قرارداد سرمایه گذاری مشترک می‌توانید با مشارکت دیگران، ایده خود را عملی کنید و به موفقیت برسید.

قرارداد سرمایه‌‌گذاری مشترک قراردادی بین دو یا چند شخص حقیقی یا حقوقی است که هر یک از طرفین، تعهد انجام عملی را در یک پروژه برعهده می‌گیرند و به طور مشترک از منافع پروژه بهره‌مند می‌شوند، اما هیچ‌‌ کدام مالک قطعی پروژه یا شرکت نیستند.

از این نوع قرارداد در موارد مختلفی مانند امور تولیدی، بازرگانی، تحقیق و توسعه، ساخت‌و‌ساز، خدماتی و غیره می‌توان استفاده نمود. از آنجایی که سهم آورده نقدی یا غیرنقدی طرفین و نحوه تقسیم سود در این قرارداد کاملا مشخص می‌شود، هر یک از شرکا در سود یا زیان پروژه، به اندازه سهم مشارکت خود سهیم خواهند بود.

در قرارداد سرمایه‌‌گذاری مشترک ، علاوه بر تعیین سهم آورده هر یک از طرفین، حدود وظایف و اختیارات شرکا نیز تعیین می‌شود.‌

قرارداد سرمایه گذاری خارجی چیست؟

قرارداد سرمایه‌گذاری خارجی به قرارداد دولتی یا قرارداد توسعۀ اقتصادی نیز معروف است. متداول‌ترین روش برای سرمایه‌گذاری‌های بزرگ خارجی خصوصاً در کشورهای در حال توسعه است. این نوع قراردادها از نظر موضوعی طیف وسیعی از مراودات اقتصادی را شامل می‌شوند و مصداق‌های متنوع و گوناگونی دارد.

انواع قراردادهای سرمایه گذاری خارجی کدامند؟

قراردادهای سرمایه گذاری در هر کشور معمولا منعکس‌کننده قدرت داد و ستد طرفین قرارداد تحت شرایط پروژه هستند. با توجه به اینکه تاکنون هیچ‌گونه الگوی لازم الاجرایی درباره کلیه مقررات حاکم بر قراردادهای سرمایه گذاری نگاشته نشده است، سرمایه‌گذاران و کشورهای میزبان غالبا در هر مورد به مذاکره در این خصوص می‌پردازند.

قراردادهای سرمایه گذاری خارجی، منافع سرمایه‌گذاران و همینطور منافع عمومی کشور میزبان را به دنبال خواهند داشت. بدیهی است که مقررات کلی و عمومی کشور میزبان نمی‌تواند حاوی قواعد کامل درباره ماهیت پروژه‌های سرمایه گذاری و منافع مورد نظر باشد بلکه ماهیت حقوقی هر سرمایه گذاری و قوانین حاکم بر آن، باید با شرایط و پیچیدگی منحصر به فرد هر پروژه سنجیده شود.

سرمایه‌گذاری‌های خارجی که بر اساس مفاد قانون تشویق و حمایت سرمایه گذاری خارجی ۱۳۸۱ پذیرفته می‌شوند و از تسهیلات و حمایت‌های این قانون برخوردارند، به دو طریق قابل پذیرش هستند:

۱- سرمایه گذاری مستقیم خارجی در زمینه‌هایی که فعالیت بخش خصوصی در آن مجاز است.

۲- سرمایه گذاری‌های خارجی در کلیه بخش‌ها در چارچوب روش‌های مشارکت مدنی، بیع متقابل و ساخت، بهره‌برداری و واگذاری که برگشت سرمایه و منافع حاصله صرفا از عملکرد اقتصادی طرح مورد سرمایه گذاری ناشی می‌شود و متکی به تضمین دولت یا بانک‌ها یا شرکت‌های دولتی نباشد.

 -سرمایه گذاری خارجی طبق مدل بیع متقابل (Buy Back )

طبق قرارداد بیع متقابل، شرکت سرمایه گذار خارجی کلیه هزینه‌های انجام طرح مورد سرمایه گذاری همچون نصب تجهیزات، اکتشاف و توسعه، نوسازی و بازسازی میادین، راه اندازی و انتقال تکنولوژی را بر عهده می‌گیرد و پس از اتمام و راه اندازی پروژه، آن را به کشور میزبان واگذار می‌کند. در این نوع قرارداد سرمایه گذار خارجی، اصل سرمایه و همچنین سود ناشی از سرمایه گذاری خود را صرفا از طریق دریافت محصولات تولیدی آن پروژه طی مدت مشخصی برداشت می‌کند.

در قرارداد سرمایه گذاری بیع متقابل سرمایه گذار پس از پایان دوره پرداخت اصل سرمایه و سود سرمایه گذاری ها، دارای هیچگونه حقی نسبت به پروژه نخواهد بود.

در این قراردادها به حاکمیت و مالکیت کامل کشور میزبان بر منابع طبیعی تصریح شده و اصولا قوانین کشور میزبان بر قرارداد حاکم خواهد بود. مفاد این قرارداد بر اساس قوانین ایران، تعبیر و تفسیر می‌شود. بازپرداخت سرمایه گذاری اولیه و سود سرمایه گذار، پرداخت‌ها به صورت اقساط و با قیمت روز بین‌المللی انجام می‌شود.

 -قرارداد سرمایه گذاری طبق مدل بی. او. تی (B. O. T)

از آنجا که سلطه بر طرح‌های زیربنایی با منافع ملی و امنیت داخلی کشورها مرتبط است، دولت ها همواره مایل به حفظ کنترل و تسلط خود بر منابع مذکور و در عین حال توسعه و پیشرفت منابع از طریق سرمایه گذاری خارجی هستند. با توجه به مراتب فوق، یکی از بهترین روش‌های سرمایه گذاری خارجی که هم مطلوب کشور میزبان و هم سرمایه گذار خارجی است، سرمایه گذاری به روش بی. او. تی است.

قراردادهای بی. او. تی (B.O.T) یا ساخت، بهره برداری و انتقال (واگذاری) به قراردادهایی گفته می‌شود که پروژه‌ای با مجوز دولت توسط یک شرکت خصوصی خارجی ساخته می‌شود. این پروژه پس از ساخت، برای مدتی، مورد بهره‌برداری آن شرکت قرار می‌گیرد و پس از انقضای مدت قرارداد، پروژه به دولت طرف قرارداد منتقل می‌شود.

به بیان دیگر، دولت به یک کنسرسیوم خصوصی متشکل از شرکت های خصوصی امتیاز می‌دهد تا کنسرسیوم مطابق قرارداد، تامین مالی یک طرح زیربنایی را عهده‌دار شده، آن را بسازد و در ازای مخارجی که تقبل کرده برای مدتی از پروژه ساخته شده بهره‌برداری کند و پس از سپری شدن مدت قرارداد، پروژه و حق استفاده از آن را بدون دریافت هزینه به دولت منتقل کند. شایان ذکر است که قراردادهای ساخت بهره برداری و واگذاری (BOT) و امثال آن (نظیر BOOT و BOO و…) معمولا می‌توانند از طریق ثبت شعبه سرمایه گذار خارجی در ایران یا تشکیل یک شرکت ایرانی (شرکت پروژه) تحقق یابد.

 -قرارداد سرمایه گذاری طبق مدل مشارکت انتفاعی (جوینت ونچر)

قرارداد جوینت ونچر قراردادی است بین دو یا چند شخص که بطور مشترک تعهد به انجام عملی را بر عهده می‌گیرند. برای این منظور چنین اشخاصی باید مال، پول یا دانش و هنر خود را به طور مشترک به کار گیرند. با این توضیح که این اشخاص نمی‌توانند سهامدار شرکت سرمایه یا جزو شرکای شخص باشند. انعقاد چنین قراردادی، اشتراک منفعت، حق کنترل برابر و وکالت متقابل را برای انجام امور جوینت ونچر را به دنبال دارد. به عبارت دیگر، مفهوم سرمایه گذاری مشترک را می‌توان شرکت به مفهوم مدنی آن دانست که برای کسب انتفاع آتی محقق می‌شود. در این رابطه شکل خاص شرکت عقدی منظور نظر قرار می‌گیرد و نه سایر اشکال شرکت.

مشارکت انتفاعی به دو بخش قابل تقسیم است:

۱- مشارکت انتفاعی شرکتی
۲- مشارکت انتفاعی قراردادی

 -مشارکت انتفاعی شرکتی

فعالیت‌های تجاری و سرمایه گذاری شرکت‌های خارجی در ایران غالبا از طریق ایجاد شرکت جوینت ونچر به همراه شرکت‌های ایرانی صورت می‌گیرد. در این نوع از مشارکت انتفاعی، توافق بین طرفین منجر به تشکیل شرکتی می‌شود که واجد شخصیت حقوقی است و به آن شرکت مشترک (Joint venture) گفته می‌شود. این توضیح لازم است که مفهومی که معمولا از اصطلاح جوینت ونچر به ذهن متبادر می‌شود همین شرکت مشترک است حال آنکه این اصطلاح شکل دیگری را هم در بر می‌گیرد که نوع قراردادی جوینت ونچر است. شرکت‌های جوینت ونچر با توافق متقابل شرکت‌ها و پس از تحصیل مجوزهای لازم می‌توانند به صورت شرکت‌هایی کاملا مستقل به فعالیت پرداخته و مستقلا اقدام به انعقاد قرارداد کنند.

به موجب مقررات و قوانین حاضر، میزان آورده طرف خارجی در شرکت جوینت ونچر مشمول محدودیتی نیست و حتی تا میزان ۱۰۰ درصد نیز قابل حصول است.

 -مشارکت انتفاعی قراردادی

در این نوع از مشارکت انتفاعی نیز شرکایی به دور هم گرد می‌آیند و قراردادی را به امضا می‌رسانند که می‌توان آن را نوعی مشارکت (به مفهوم بانکی آن) دانست. انعقاد این قرارداد برای انجام کار یا فعالیتی تجاری است که شرکای قرارداد، خواهان مشارکت در منافع حاصل از آن هستند. با توجه به اینکه نوع فعالیت چندان مهم نیست که ماهیت قرارداد را تغییر دهد، بنابراین می‌توان هر نوع فعالیت تجاری را موضوع آن درنظر گرفت.

تمام اعمالی که در مشارکت انتفاعی شرکتی باید از سوی شرکت مشترک انجام شود، در مشارکت انتفاعی قراردادی بین اشخاصی تقسیم می‌شود که هریک بطور جداگانه انجام آنها را برعهده می‌گیرند. مهم‌ترین این وظایف، انجام کارهایی است که قرارداد اصلی به خاطر انجام آنها منعقد می‌شود. در این رابطه، بسته به مهارت‌ها و توانایی‌های فنی- اقتصادی، هر یک از شرکای مشارکت انتفاعی انجام قسمتی از کارها را بر عهده می‌گیرند. بنابراین هر یک مسئول هزینه‌هایی هستند که در حین انجام کارها و ناشی از آن پرداخت می‌شود. 

 -قرارداد سرمایه گذاری در راه اندازی پروژه

در مدل قرارداد سرمایه گذاری در راه‌اندازی یک پروژه، فرد یا شرکت سرمایه گذار تمامی هزینه‌های مربوط به طرح ریزی، ساخت و راه‌اندازی پروژه را برعهده می‌گیرد. درقبال آن، تا مدت مشخصی که اصل سرمایه و سود آن به سرمایه‌گذار برگردد، از محصولات و یا تولیدات پروژه استفاده خواهد برد.

در مدل قرارداد سرمایه گذاری در راه‌اندازی یک پروژه، فرد یا شرکت سرمایه گذار تمامی هزینه‌های مربوط به طرح ریزی، ساخت و راه‌اندازی پروژه را برعهده می‌گیرد. درقبال آن، تا مدت مشخصی که اصل سرمایه و سود آن به سرمایه‌گذار برگردد، از محصولات و یا تولیدات پروژه استفاده خواهد برد.

 -قرارداد سرمایه گذاری در مشارکت مدنی

مشارکت مدنی که به آن مشارکت انتفاعی نیز گفته می‌شود قراردادی است که بین دو یا چند نفر و یا شرکت نوشته می‌شود. در آن هر کدام از طرفین موظف به انجام وظایفی خاص هستند و به صورت مشترک از منافع پروژه بهره‌مند می‌شوند. هیچ یک از آن‌ها به طور قطع مالک شرکت نیستند.

 -قرارداد سرمایه گذاری در ساخت، بهره برداری و واگذاری

در این مدل سرمایه گذاری، سرمایه گذار متعهد می‌شود که با هزینه شخصی، مسئولیت ساخت و راه اندازی تمام یا بخشی از یک پروژه را بر عهده گرفته و در مقابل برای تامین هزینه‌های سرمایه گذاری خود، برای مدت زمانی مشخص، از آن پروژه بهره‌برداری نماید.
تفاوت این روش سرمایه گذاری با مدل اول در این است که در روش اول، فقط تا زمانی شرکت سرمایه گذار حق استفاده از منافع پروژه را دارد که اصل سرمایه و سود آن به او برگشته باشد.

 -قرارداد سرمایه گذاری در ساخت، تملک، بهره برداری و انتقال

تفاوت این قرارداد با قرارداد قبلی در تملک اموال مادی موجود در پروژه می‌باشد در این مدت سرمایه‌گذار می‌تواند تملک بر اموال را به شرکت دیگری انتقال دهد اما باز بعد از پایان بهره‌برداری توسط سرمایه‌گذار باید به دولت تحویل داده شود.

 -قرارداد سرمایه گذاری در ساخت، تملک و بهره برداری

در این نوع قرارداد، سرمایه‌گذار دیگر مجبور به تحویل پروژه به دولت نخواهد بود و مدت معینی برای تحویل به دولت تعیین نشده است. این روش بیشتر در کشورهایی انجام می‌گیرد که تجربه کافی در این قراردادها را داشته باشند و حساسیت کمتری نسبت به عقد قراردادها نشان می‌دهند.

سرمایه گذاری پورتفولیو چیست؟

یکی از شیوه‌های سرمایه گذاری به ویژه در بازارهای بین المللی، سرمایه گذاری پورتفولیو (سبد سهام) یا سرمایه‌گذاری غیرمستقیم سهامی است. سرمایه گذاری پورتفولیو (خرید اوراق بهادار) بر اساس قانون تشویق و حمایت از سرمایه گذاری خارجی، به انواع سهام شرکت، اوراق قرضه، جریان سرمایه بانکی، اوراق تجاری، و اسناد خزانه دولتی تقسیم می‌شود.

پورتفولیو یکی از انواع سرمایه گذاری خارجی در سهام می‌باشد که صرفا با هدف کسب سود و بدون ایجاد منافع بلندمدت و مدیریت ناشر اوراق بهادار صورت می‌پذیرد.

سرمایه‌گذاری پورتفولیو یک تصمیم حساس و حیاتی برای اشخاص حقیقی و حقوقی به شمار می‌رود. در دو دهه اخیر با جهانی شدن اقتصاد، جریانی از نوآوری‌های مالی، به کمک نهادهای مالی شتافته و برای پوشش ریسک و بهبود رقابت پذیری آنها در بازارهای مالی بسیار کارآمد است. سرمایه گذاران به طور گسترده از آن استفاده می‌کنند.