سنگ کوارتــــــز

کوارتز یا دُرِّ کوهی بعد از فلدسپات ها، دومین کانی رایج و فراوان در سطح زمین، سنگ های کوارتز هستند که با فرمول مولکولی Sio2 در طبیعت یافت می شوند. واژه کوارتز از کلمه یونانی krustallos گرفته شده است و به معنای یخ اقتباس شده است. سنگ کوارتر سختی و مقاومت بالایی دارد و در شکل ها و انواع گوناگونی در طبیعت وجود دارد.از انواع کوارتز می‌توان کوارتز صورتی، اُپال و عقیق را نام برد.

نام دیگر سنگ کوارتزیت سنگ قدرت می باشد که در سراسر دنیا به نام کریستال جهانی شناخته شده. سنگ های کوارتز خالص دارای رنگ های مختلفی هستند و شش وجهی هستند.یکی از انواع سنگ کوارتز را می توان عقیق نام برد که در رنگ های سفید،زرد،کهربائی، جگری هستند. سیلیس کوارتز دارای نقطه ذوب 167  درجه می باشد همچنین مقاومت بالایی در برابر هوازدگی دارد.مقیاس این سنگ 7 موس است که سخت تر، نازک تر و بادوام تر از سایر سنگ ها می باشد.از این سنگ ها بیشتر در ساعت سازی و جواهر سازی استفاده می شود.

کانی کوارتز بسیار مقاوم و بادوام است و بعضی از نمونه های آن به وفور در طبیعت موجود است اما بعضی از آن ها خیلی نادر و قیمتی می باشد. پس در جواب سوال آیا سنگ کوارتز قیمتی است، می توان گفت که در نمونه های نادر و کمیاب قیمتی می باشد. این نوع به طور کلی دارای دو دسته بزرگ با نام های ماکروکریستال و کریپتوکریستال است که هر کدام به نمونه های دیگر تقسیم می شوند.

کوارتز میتواند شامل بلورهای متبلور شده و یا تجمعی و فشرده شده باشد. در دسته بندی مدرن، فرم های بلورین را کوارتز ماکروکریستالین (macrocrystalline) یا تبلوریافته و نوعی از آنها را که متراکم و فشرده هستند را کوارتز کریپتوکریستالین (cryptocrystalline) یا میکروکریستالین (microcrystalline) یا مخفی بلور می نامند. بر این اساس هنگامی که به صورت عامیانه از “کوارتز” استفاده میشود تصور بر نوع تبلور یافته کوارتز و ماکروکریستالین است. در حالی که اسامی مربوط به میکروکریستالین تحت عنوان کلسدونی (chalcedony) مطرح می شوند.

دسته ماکروکریستالین:

سنگ کریستال (دُر کوهی Rock Crystal) : سنگ کریستال کوارتز شفاف و بی رنگ که به در بازار با عنوان دُرِ کوهی معامله شده و در ساخت نگین، تسبیح، حکاکی و … کاربرد دارد. در رگه های سیلیسی و پگماتیتی شیست ها فیلیت ها، اسلیت ها و سنگهای آذرین یافت میشود. برخی ناخالصی ها مانند روتایل ارزش آن را چندین برابر می کند.

آمیتیست (Amethyst): این سنگ رنگ ارغوانی کوارتز بوده که بسیار محبوب است و به عنوان سنگ ماه تولد بهمن نیز شناخته شده است.

آمیترین (Ametrine): سنگ آمیترین یک نوع کوارتز دو رنگ (Bicolor) بوده و با ترکیب بنفش یا ارغوانی آمیتیست و زرد یا طلایی سیترین به همراه رنگ کوارتز شفاف (بی رنگ) بشکل چسبیده در یک بلور زیبایی خاصی به این گوهر داده است.

کوارتز آبی (Blue Quartz): از نواع سنگ کوارتز با رنگ آبی که در طبیعت رایج نبوده و نوع کریستالی آن کمیاب است. بسیاری از کوارتز های آبی تحت عنوان Aqua Aura شناخته میشوند که در اصل نوع سنتتیک سنگ کریستال کوارتز بی رنگ هستند که به روش پرتو افکنی، رنگ عمیق آبی آسمانی به خود میگیرند. همچنین کوارتز آبی ممکن است به نوع آبی خاکستری کوارتز و در حجم های بالا با ناخالصی های درونی کروسیدولیت اشاره شود.

سیترین(Citrine): سیترین سنگی از انواع کوارتز با طیف رنگی زرد روشن تا قهوه ای بسته به مقدار خلوص آهن در آن است. سیترین های طبیعی معمولا کمیاب هستند و به همین دلیل آمیتیست را تحت حرارت دهی بالا و تغییر رنگ آن به سیترین تبدیل می کنند.

ایزنکیزل (Eisenkiesel): ایزنکیزل (در زبان آلمانی: قلوه سنگ آهنی) از انواع کوارتز مات تا اوپک با اینکلوژن های آهن دار یا اکسید آهن آبدار است که با رنگهای زرد مایل به قرمز، قهوه ای و طیف های قرمز دیده می شود. میتوان گفت این نوع سنگ به انواع کوارتز با اینکلوژن هماتیت گفته می شود.

کوارتز شیری (Milky Quartz): کوارتز شیری در واقع نوع سفید و مات تا اوپاک کوارتز است که میتواند دارای درونگیرهای مایع و یا گاز باشد. بلور کوارتزهای شیری میتوانند به صورت دوقلو و یا واپیچیده ظاهر شوند. نمونه های معروف این سنگ در بولیوی، آلمان، ایتالیا، نروژ و پرتغال یافت می شود.

رز کوارتز (Rose Quartz): رز کوارتز نوع صورتی کوارتز گفته میشود. رنگ صورتی آن به علت وجود مقادیری از عناصر تیتانیوم، آهن یا منگنز میباشد. برخی در طبقه بندی نوع صورتی خیلی روشن را به عنوان کوارتز صورتی مینامند و رز کوارتز محسوب نمی کنند. این سنگ میتواند با پدیده استار نیز ظاهر شود. نوع شفاف رز کوارتز کمیاب بوده و ارزش گوهری دارد.

پراز (Prase): پراز به نوع رنگ روشن سبز تا سبز تیره و زمردی کوارتز گفته میشود. این سنگ به صورت مات تا شفاف دیده میشود و رنگ آن دستخوش اینکلوژنهای سبزی چون اکتینولیت، هدنبرژیت، کلوریت و مالاکیت است. کریستال های پراز میتوانند براق باشند ولی معمولا کدر هستند. مهم ترین ذخایر پراز در جزیره البا (نزدیکی ساحل ایتالیا) و یونان است که نواحی دیگری چون دالنگورسک روسیه و به تازگی در مراکش میتوان نام برد.

پرازیولیت (Prasiolite): پرازیولیت در واقع رنگ سبز مایل به خاکستری تا چمنی خود را از طریق حرارت دادن آمیتیست به صورت بهسازی و دستکاری شده بدست می آورد. برخی آن را در بازار جواهرات پرازیولیت را با نام آمیتیست سبز میشناسند. هرچند امروزه برخی گزارشها از نمونه طبیعی آن در طبیعت حکایت دارد.

کوارتز دودی (Smoky Quartz): کوارتز دودی از انواع کوارتز با رنگ زرد دودی تا قهوه ای سوخته و یا سیاه است. رنگ تیره کوارتز دودی به علت قرار گرفتن سیلیس در معرض منبع پرتو آزاد در طبیعت است. این سنگ در بیشتر نقاط دنیا دیده شده و غالبا به صورت بلوری و درونگیر های آن مشابه کوارتز بی رنگ است.

چشم ببر (Tiger’s Eye): چشم ببر نوعی سنگ کوارتز رشته ای زرد رنگ تا قهوه ای و یا قرمز سوخته است که شکل دروغین حاصل از کروسیدولیت، نوعی آمفیبول رشته ای است و به آن شاتویانت نیز گفته می شود. کوارتز میتواند حاوی درونگیرهای رشته ای موازی هم باشد که در این حالت پدیده شاتویانسی (سوسوزنی) را در آن بوجود می آید. هنگامی که یک سنگ کوارتز را به صورت کابوشن تراش بدهند آن را کوارتز چشم گربه ای میخوانند.

انواع سنگ کوارتز در دسته میکروکریستالین (کریپتوکریستالین):

این گروه را می توان به طور خلاصه کالسدونی ها گفت که خود به دو زیرگروه الیافی (Fibrous) و دانه ای (Grainy) تقسیم بندی می شوند.

دسته الیافی)

کلسدونی (Chalcedony) : کلسدونی ها نام گروهی از انواع سنگ کوارتز میکروکریستالین است که به طور کلی شامل رنگهای سفید تا خاکستری، آبی مایل به خاکستری تا سایه های قهوه ای و کمرنگ تا سیاه است. معمولا در شکل های خوشه انگوری دیده شده و گاهی اوقات در نور ماورابنفش با موج کوتاه خاصیت فلورسانسی را رنگ سبز را نمایان می کند.

عقیق (Agate) : عقیق نوع کلسدونی و سنگی مات تا نیمه شفاف با رنگهای متنوع و طرح های گوناگون است که در سنگهای آتشفشانی و بخصوص در سنگهای دگرگونی یافت میشود. این سنگ را میتوان یک کلسدونی باندی شکل نام برد که لایه های دوار از خصوصیات بارز عقیق میباشد. در ایران انواع عقیق یافت میشود و از این خصوص در دنیا مکانی بی نظیر برای شکارچیان این سنگ می باشد.

کارنلین (Carnelian) : کارنلین نوع نارنجی روشن تا قرمز عمیق کلسدونی است. برخی اوقات این سنگ را عقیق پرتقالی مینامند که اشتباه است. همچنین بر خلاف عقیق، در کارنلین ویژگی راه راهی دیده نمیشود و غالبا در رنگهای قرمز – پرتقالی دیده میشود. این سنگ معمولا در همان جایی که عقیق یافت میشود یافت و به صورت کلوخه در بازالت ها به عنوان محصول ثانویه آتشفشانی وجود دارد.

سارد (Sard) : سارد را میتوان نوع قهوه ای رنگ کلسدونی نامید. رنگ آن ناشی از ترکیبات اکسید آهن آب دار میباشد. این سنگ از نظر نداشتن خطوط دوار بسیار شبیه کارنلین است با این تفاوت که سارد دارای رنگهایی تیره تر و همچنین مقداری سفت تر است.

اونیکس (Onyx) : به طور ساده اونیکس را میتوان نوع سیاه و خطوط سفید عقیق نامید. باندهای اونیکس به صورت موازی هستند. این سنگ را نباید با سنگ مرمراونیکس که در تزئینات ساختمانی استفاده میشود اشتباه بگیرید. از مهم ترین تفاوت های اونیکس با عقیق این است که اونیکس همیشه اوپک هست یعنی نور را از خود عبور نمی دهد.

کریزوپراز (Chrysoprase) : کریزوپراز همان کلسدونی سبز است که از نظر ذخایر نیز کمیاب است و می توان آن را نوع ارزشمند از خانواده کوارتز نامید. از آنجا که اغلب کریزوپراز ها از استرالیا می آیند، این سنگ در آنجا به یشم استرالیایی معروف است. رنگ سبز آن به علت اینکلوژن های ترکیبات نیکل است که شدت رنگ سبز آن به مقدار این ناخالصی ها بستگی دارد.

پلاسما (Plasma) : پلاسما نوع مات تا اوپک کلسدونی با رنگ روشن تا تیره سبز – تره فرنگی است. این رنگ میتوان به علت دربرداشتن مواد معدنی اکتینولیت و کلریت باشد. به طور کلی نوع سبز کلسدونی که کریزوپراز نباشد را پلاسما مینامند. بهترین نمونه های سنگ پلاسما از هند می آیند.

انواع دانه ای)

فلینت (Flint) و چرت (Chert) : فلینت و چرت هر دو از جهات زیادی مشابهند. چرت یک سیلیس ریز دانه و یک سنگ رسوبی سیلیسی می باشد که با بافت میکروکریستالین در رنگهای متفاوت دیده می شود. فلینت یا آتش زنه با نمایی شیشه ای در رنگهای خاکستری تیره، سیاه یا قهوه ای، قرمز و زرد و گاهی سفید دیده میشود. همچنین گاهی رنگهای باندی دارد البته نه در حد عقیق. این در حالی است که سنگ چرت معمولا رنگی روشن تر و تراکم بیشتر و مات تر از فلینت است.

جاسپر (Jasper) : جاسپر نوع متراکم و اوپک از انواع میکروکریستالین کوارتز است. جاسپر در رنگها و طرح های متفاوتی دیده میشود که آن سبب جذابیت این سنگ میشوند. نوع آبی جاسپر نادرترین آن است. این سنگ از چهار تا پنج هزار سال پیش مورد استفاده بشر بوده و باورهای متفاوتی نسبت به انواع آن وجود دارد.

هلیوتروپ (Heliotrope) : هلیوتروپ نوع سبز رنگ اوپک جاسپر با اینکلوژن های قرمز هماتیت میباشد. نام دیگر هلیوتروپ، سنگ خون (bloodstone) میباشد. درصد زیاد آهن در آن سبب شده است که بر خلاف انواع سنگهای کوارتز دیگر، اثر خاکه آن رنگی باشد اگر چه بیشتر اوقات بدون رنگ و سفید است.

کاربرد کوارتز)

جواهرات و سنگ های قیمتی:

قرن‌هاست که کوارتز در تولید جواهرات به عنوان سنگ های قیمتی استفاده شده است. به دلیل ماهیت سخت، جلا پذیر، کریستالی و محکم کوارتز آن را به یک ماده فوق العاده و ارزشمند تبدیل کرده است.

صنعت نسوز:

ماسه کوارتز به دلیل الکتریسیته محض و مقاومت در برابر گرما در تولید آجرهای نسوز استفاده می شود. همچنین به عنوان یک شار برای ذوب کردن لبه های خام روی فلزات پس از ریخته گری، کاهش یا حفاری آنها کاربرد دارد.

مواد ساینده:

سنگ سیلیس کوارتز به دلیل سختی (سختی نسبت به اکثر مواد معدنی گیاهی) و مقاومت در برابر خوردگی، یک ساینده قابل توجه محسوب می شود. همچنین برای سندبلاست، پاک کننده های شستشو و سنباده زنی استفاده دارد.

 الکترونیک:

کریستال‌های کوارتز در الکترونیک مورد استفاده قرار می‌گیرند. کریستال‌های کوارتز سال‌ها برای ارائه فرکانس دقیق برای همه فرستنده‌های رادیویی، گیرنده‌های رادیویی، فرستنده‌های GPS و سیستم‌های کامپیوتری مورد استفاده قرار گرفتند. این دقت از این حقیقت ناشی می شود که کریستال کوارتز با کمک حداکثر حلال ها تحت تأثیر قرار نمی گیرد و تا صدها درجه فارنهایت کریستالی می ماند.

.از اینکه ما را تا پایان این مقاله همراهی کردید ، سپاسگزاریم